يکي از کارهاي بسيار مهمي که شما داوطلبان عزيز در طي مطالعه و آمادگي براي کنکور سراسری بايد انجام دهيد، اين است که از روش خلاصهبرداري مطالب در زمان مطالعه استفاده کنید. خلاصهبرداري، تاثير بسيار زيادي بر ميزان پيشرفت و يادگيري شما ميگذارد. با اينکه بيشتر داوطلبان از اهميت خلاصهبرداري مطلع هستند، اما روشهاي خلاصهبرداري و شيوههاي صحيح آن را نميدانند. در اين مقاله شما را با خلاصهنويسي، اهميت آن و شيوههاي صحيح انجام اين کار، آشنا خواهیم کرد.
دانشآموزاني که هنگام مطالعه تنها به خواندن مطلب ميپردازند، نسبت به دانشآموزاني که در اين زمان، خلاصهبرداري ميکنند، داراي بازده کمتري هستند و به همين علت، دانشآموز به مرور، علاقه خود را نسبت به مطالبي که ميخواند، از دست ميدهد و نميتواند به آن توجه کند؛ در نتيجه، مطالب به صورت فعالانه در ذهن وي پردازش نميشود؛ به طور مثال، شما ناگهان متوجه ميشويد که در صفحه 45 کتاب هستيد، بيآنکه بدانيد در صفحات گذشته، چه خواندهايد؛ انگار فقط آنها را ورق زدهايد؛ پس اگر هنگام مطالعه، خلاصهنويسي کنيد، حاصل کار مفيدتر از زماني است که صرفاً مطالب را ميخوانيد؛ زيرا در زمان خلاصهنويسي، مغز شما، حالت فعالتري دارد و سبب ميشود که توجهتان به مطالب بيشتر شود، و احتمال آنکه مطالب را طوري پردازش کنيد که معناي شخصي برايتان داشته باشد، افزايش مييابد.
براي شما داوطلبان عزيز کنکوري، و حتي دانشآموزاني که مشغول درس خواندن هستند، خلاصهنويسي به چهار دليل پيشنهاد ميشود:
اول اينکه در عميقتر کردن يادگيري و دقيق خواني شما هنگام مطالعه، مؤثر است.
دوم آنکه حجم و زمان مرور برايتان کمتر ميشود و امکان مرورهاي چندين باره را براي شما به شکلي سريع فراهم ميکند.
سوم آنکه اگر خلاصهنويسي به شيوهاي صحيح انجام گيرد، هنگام مرور و بازخواني، براي شما کارآيي بهتر و مؤثرتري در مقايسه با مطلب اصلي خواهد داشت،
چهارم آنکه، خلاصهنويسي، اين امکان را فراهم ميکند تا تمام مطالب و مباحث مرتبط با يک موضوع را که در کتاب درسي، جزوه، کتاب کمک آموزشي و هر منبع ديگري پراکنده است، در يکجا جمعآوري کنيد و از پراکنده خواني جلوگيري و در وقت و زمان خود صرفهجويي کنيد.
روشهاي مختلف خلاصهکردن
براي اينکه خلاصهنويسي کنيد، تنها يک ابزار مجزا لازم داريد و آن هم دفترچه يادداشت است. براي يک خلاصهنويسي خوب، شما بايد تمام خلاصههاي يک درس را در يک دفترچه يادداشت کنيد و از خلاصهنويسي در برگههاي پراکنده و صحافي نشده خودداري نماييد؛ زيرا با گذر زمان، حجم يادداشتهايتان افزايش خواهد يافت و ترتيب آنها به هم خواهد خورد و يافتن و مرتب کردن آنها زمان و انرژي زيادي ميطلبد و کاري خستهکننده خواهد بود. خلاصهنويسي، شامل: فنون مختلف يادداشتبرداري، حاشيه نويسي، خط کشي زير جملات، دسته بندي و علامتگذاري ميشود و بسته به شرايط و نوع مطالعه، ميتواند مختلف باشد و حتي براي يک درس، موارد متعددي را شامل شود.
1- علامتگذاري
2- خط کشيدن زير مطالب مهم
3- حاشيهنويسي
4- دستهبندي
5- يادداشتبرداري
هر برگه يادداشتبرداري شده بايد داراي دو ويژگي مهم باشد:اول اينکه بايد خلاصه و کليدي باشد؛يعني آنچه را که يادداشت ميکنيد، بايد حجمي بسيار کمتر از آنچه که در متن اصلي موجود است، داشته باشد. دوم اينکه يادداشتبرداري، بايد تداعيگر يادداشتها باشد؛ يعني همه آنچه را که پاراگراف و متن قصد انتقال آن را داشت، اين يادداشتها بتواند به شما انتقال دهد و يادآوري کند؛ به بيان ساده، يادداشتها بايد مفيد، اما مختصر باشد.
در خلاصهنويسي، نکات زير را بايد رعايت کنيد :
1- يکي از راههاي کارا کردن يادداشتها هنگام ثبت کلمات مهم، به کار نگرفتن کلمات اضافي است. در خلاصهنويسي، هر قدر اطلاعاتي با کلمات کمتر و عبارتهاي کوتاهتر نقل شود، کارآيي آن بالاتر است؛ بنابراين، هنگامي که اطلاعات نسبتاً زيادي را در چند کلمه خلاصه ميکنيد، يادداشتهاي شما کارا هستند. در يادداشتها بايد هدفتان اين باشد که حتيالامکان مطالب مختلف (اعم از درس معلم، کتاب و جزوه) را در جملههاي کوتاه و مفيد بگنجانيد. انجام اين کار سبب ميشود که توجه شما صرفاً به اطلاعات مهم متمرکز شود. بايد از اينگونه جملهها، يعني از جملههايي که کليترين و محوريترين اطلاعات را در بر دارند، يادداشت برداريد و به جملههايي که از لحاظ اهميت ساختاري، ضعيف و حاوي اطلاعات جزييترند، توجه چنداني نکنيد.
2- در خلاصهنويسي، ابتدا بايد کليات موضوع مورد توجه قرار گيرد و موضوعات به صورت نمودار درختي رسم شود و سپس به جزييات آن موضوع پرداخته شود. در خلاصهنويسي بايد دقت کرد که معمولاً ايده و نکته اصلي در دو جمله اول پاراگراف بيان شود و بقيه پاراگراف، شامل توضيحات اين مطلب باشد؛ اما يادآوري اين نکته بدان معني نيست که بقيه متن، مهم نيست، بلکه در ادامه متن بايد به کلمات کليدي به کار رفته شده در آن، مانند: «نخستين»، «مهمترين عامل»، «بيشترين تاثير»، «نکته اساسي»، «در نتيجه» و مثبت يا منفي بودن افعال نيز توجه کرد.
3- يکي از کارهايي که ميتوانيد در خلاصهنويسي انجام دهيد، اين است که طرز ارتباط موضوعات اصلي و فرعي را به کمک نمودار درختي نمايش دهيد تا به شما در درک بهتر مطالب کمک کند.
4- هنگام مطالعه مباحث درسي، ابتدا به کشيدن خط در زير مطالب اصلي، مهم و با اهميت بپردازيد و سپس خلاصهنويسي کنيد؛ زيرا انجام دو فعاليت مجزا، يعني يادگيري و خلاصهنويسي در يک زمان واحد، باعث ايجاد اخلال و عدم تمرکز در انجام هر دو عمل ميشود.
5- خلاصهنويسي شما، چنانچه شامل خلاصه مباحث درسي، نکات مهم در کتاب درسي و جزوات يا تستهاي غلط و «نزده» شما در آزمونها و مجموعههاي تست باشد، داراي ارزش درسي بالاست و الزاماً نبايد فقط از داخل کتاب يا جزوه شما جمعآوري شود.
6- هنگام مطالعه مطالب خلاصهنويسي شده، که حاوي خطوط اصلي و پيامدهاي مهم است، به کم اهميتي مطالبي پي ميبريم که در زمان خلاصهنويسي، مهم جلوه کردهاند يا به علت گذشت زمان و مرور مطلب، اهميت اوليه را ندارند؛ پس اين نکات را حذف کنيد.
7- در خلاصهنويسي، به انتخاب سبکي مناسب با متن خلاصهشده، رعايت يکنواختي افعال از لحاظ زمان، توجه به حجم مطالب و عدم تصرف در پيامها و محتواي متن اصلي، توجه کنيد. خلاصه درسهاي فرمولي و قاعدهدار، مانند: درسهاي شاخه رياضيات، فيزيک، شيمي، منطق، اقتصاد و …، از طريق يادداشت فرمولها و قواعد، رسم نمودارهاي لازم و طبقهبندي دقيق اجزاي هر مبحث فراهم ميآيد و لازم است که به منظور تسلّط و يادآوري در مرور و بازخواني مباحث خلاصهنويسي شده، براي هر مورد مثالي آورده شود.
8- چون اغلب قواعد، گاهي از سوي موارد استثنايي و تبصرهها نقض ميشود، اين نکات خلاف قاعده نيز بايد يادداشت و آموخته شود؛ در واقع، اهميت استثناها از قواعد خيلي بيشتر است و عموماً، سؤالات مهم و اساسي کنکور نيز از ميان اين مطالب استخراج ميشود. در درسهاي همگروه رياضيات، توجه به اين نکته ضرورت دارد که بدانيم توانايي حل مسايل با توانايي تستزني، خيلي تفاوت دارد، و مورد دوم، بسيار دشوارتر از مورد نخست و انجام آن، مستلزم تمرين و تکرار فراوان است.
9- در خلاصهنويسي درسهاي تشريحي و حفظکردني، از قبيل: تاريخ، جغرافيا، جامعهشناسي، علوم اجتماعي، روانشناسي، فلسفه، زيستشناسي، زمينشناسي و شيمي (بخشهاي تعريفي و تشريحي)، بايد کل هر فصل يا گفتار را بخوانيد و مطالب اساسي و مهم را به شکلي برجسته مشخص سازيد و آنگاه نکات مشخص شده را نيز در يک دفتر جداگانه يادداشت کنيد.
10-خط کشيدن زير جملهها و يادداشتبرداري از خواندن تنها و خلاصهنويسي از جملات خطکشي شده، مؤثرتر است؛ پس بايد به هنر خلاصهنويسي مجهز بود تا از زمان، و نيز از امکانات، بيشترين استفاده را کرد.
11- برخي از داوطلبان گمان ميکنند که خلاصهنويسي، باعث گرفته شدن وقت مطالعاتي آنها ميشود و نسبت به وقتي که براي آن صرف ميکنند، سود کمتري دارد؛ در حالي که اين موضوع برعکس است. از مزاياي خلاصهنويسي، بهرهگيري از يادداشتهاي خلاصه نويسي شده در مدت زمان کوتاه و صرفهجويي در زمان، تسهيل در برخورداري از محتويات مهم کتب و جزوات در حجم کم، ايجاد انگيزه در دانشآموزان براي مطالعه، کمک به در خاطر سپردن مطالب و از ياد نرفتن آنها و کمک به تمرکز فکر هنگام خواندن کتاب و جزوه است.
12-تاريخ يادداشتبرداري را در گوشه برگهاي يادداشت کنيد تا در زمانهاي خاص مرور سر درگم نشويد.
13-در برنامهريزي خود، زمانهايي را بايد به مرور اختصاص دهيد و در اين زمانهاي مرور، به جاي مطالعه دوباره کتاب يا جزوه، خلاصههايي را که برداشتهايد، مطالعه کنيد.
14-در هر بار مرور خلاصهها، نسبت به مرورهاي قبل، ميتوانيد بخشي از خلاصهها را که به طور کامل ياد گرفتهايد، حذف کنيد تا در وقتتان صرفهجويي شود.